Tết Đoan Ngọ là gì? Khám phá ý nghĩa và phong tục ngày Tết diệt sâu bọ của người Việt

Date: 2025.05.30

Tết Đoan Ngọ, hay còn được dân gian gọi là Tết diệt sâu bọ, là một trong những ngày lễ truyền thống lâu đời và giàu bản sắc văn hóa của người Việt Nam. Diễn ra vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch hàng năm, ngày Tết này không chỉ mang ý nghĩa tâm linh, gắn bó mật thiết với đời sống nông nghiệp mà còn là dịp để con người bày tỏ lòng biết ơn thiên nhiên, tưởng nhớ tổ tiên và chăm lo sức khỏe.

1. Tết Đoan Ngọ là gì?

Theo Hán Việt, “Đoan” nghĩa là bắt đầu, “Ngọ” là giờ Ngọ (khoảng 11 giờ trưa). Do đó, Tết Đoan Ngọ được hiểu là thời khắc bắt đầu của ngày Ngọ trong tháng 5 âm lịch. Trong dân gian, lễ này còn được gọi là Tết diệt sâu bọ, bởi đây là thời điểm người dân thực hiện các nghi lễ và ăn các món truyền thống với mục đích tiêu diệt ký sinh trùng trong cơ thể và bảo vệ mùa màng khỏi sâu bệnh.

2. Ý nghĩa Tết Đoan Ngọ trong đời sống người Việt

Tết Đoan Ngọ được xem là thời điểm giao mùa giữa xuân và hè, khi thời tiết bắt đầu nóng bức, tạo điều kiện cho sâu bọ, dịch bệnh phát triển. Từ xa xưa, người Việt đã tin rằng nếu ăn các loại thực phẩm có tính chua hoặc nóng như rượu nếp, bánh ú tro, mận, vải, xoài chua vào sáng ngày 5/5 âm lịch thì sẽ giúp “diệt sâu bọ” trong cơ thể – ám chỉ việc loại bỏ các loại ký sinh có hại, đồng thời thanh lọc, bảo vệ sức khỏe.

Ngoài ra, Tết Đoan Ngọ còn là dịp để các gia đình sum họp, bày mâm cúng tổ tiên, thể hiện lòng thành kính và duy trì mối gắn kết truyền thống giữa các thế hệ.

3. Truyền thuyết về nguồn gốc Tết Đoan Ngọ

Theo truyền thuyết dân gian Việt Nam, Tết Đoan Ngọ gắn liền với câu chuyện về ông Đôi Truân – một vị lão nhân xuất hiện đúng lúc mùa màng bị sâu bọ tàn phá. Ông đã chỉ cho người dân cách lập đàn cúng tổ tiên và ăn rượu nếp vào sáng sớm ngày 5/5 để tiêu diệt sâu bọ. Kỳ diệu thay, sau khi làm theo lời ông, sâu bọ biến mất. Từ đó, người dân lấy ngày này làm ngày lễ thường niên, gọi là Tết diệt sâu bọ.

4. Phong tục và các món ăn truyền thống ngày Tết Đoan Ngọ

Tết Đoan Ngọ không chỉ mang đậm ý nghĩa tâm linh mà còn thể hiện rõ nét phong tục truyền thống qua các nghi lễ và món ăn đặc trưng, góp phần tạo nên bản sắc văn hóa riêng biệt của người Việt.

● Cúng tổ tiên – Nghi lễ quan trọng sáng mùng 5/5 âm lịch

Vào sáng sớm ngày Tết Đoan Ngọ, các gia đình Việt thường chuẩn bị mâm cúng đơn giản nhưng trang trọng để dâng lên bàn thờ tổ tiên. Mâm lễ thường bao gồm cơm rượu, bánh ú tro, trái cây mùa hè, hoa tươi… Đây là cách để con cháu bày tỏ lòng thành kính, biết ơn ông bà tổ tiên, đồng thời cầu mong một năm bình an, khỏe mạnh, mùa màng tốt tươi.

● Ăn rượu nếp (cơm rượu nếp) – Phong tục “diệt sâu bọ” phổ biến khắp ba miền

Rượu nếp hay cơm rượu nếp là món ăn không thể thiếu trong ngày này. Được làm từ gạo nếp lên men, cơm rượu có vị ngọt nhẹ, hơi cay nồng, tượng trưng cho việc tiêu diệt ký sinh trong cơ thể theo quan niệm dân gian. Mỗi vùng miền có cách chế biến khác nhau:

Miền Bắc: Cơm rượu dạng tơi, ăn bằng thìa.

Miền Trung & Nam: Cơm nếp viên thành từng khối, ngâm trong rượu trắng.

● Bánh ú tro – Món bánh truyền thống mát lành, dễ tiêu

Bánh ú tro (hay còn gọi là bánh tro, bánh gio) là món bánh đặc trưng của miền Trung và miền Nam trong dịp Tết Đoan Ngọ. Bánh được làm từ nếp ngâm nước tro, gói bằng lá dong hoặc lá tre, nhân bánh thường là đậu xanh hoặc không nhân. Khi hấp chín, bánh có màu vàng nâu trong nhẹ, vị thanh mát, dễ tiêu hóa, rất phù hợp với thời tiết oi bức của đầu hè.

● Trái cây mùa hè – Tươi ngon và mang ý nghĩa “diệt sâu bọ”

Các loại trái cây mùa hè như mận, vải, xoài, dưa hấu, chôm chôm… được lựa chọn để bày mâm cúng và thưởng thức trong ngày Tết. Theo dân gian, việc ăn các loại trái cây có vị chua, chát sẽ giúp thanh lọc cơ thể, hỗ trợ tiêu hóa và “diệt trừ sâu bọ” bên trong người.

● Tắm nước lá thơm – Phong tục thanh lọc cơ thể, xua đuổi tà khí

Tại một số vùng quê, người dân có thói quen tắm bằng nước nấu từ các loại lá cây như lá sả, lá bưởi, lá mùi, lá chè xanh… vào ngày Tết Đoan Ngọ. Đây được xem là cách để giải nhiệt, làm sạch cơ thể và xua đuổi tà khí, đồng thời giúp thư giãn, tăng cường sức khỏe trong thời điểm giao mùa.

5. Tết Đoan Ngọ trong đời sống hiện đại – Giữ gìn bản sắc, lan tỏa truyền thống

Dù xã hội Việt Nam đang từng ngày phát triển và thay đổi theo nhịp sống hiện đại, Tết Đoan Ngọ – ngày 5 tháng 5 âm lịch – vẫn được nhiều gia đình Việt gìn giữ như một phần không thể thiếu của văn hóa dân tộc.

Ngày nay, quy mô tổ chức Tết Đoan Ngọ có thể đơn giản hơn, không rình rang như xưa, nhưng tinh thần hướng về cội nguồn, gìn giữ sức khỏe và tôn trọng thiên nhiên vẫn luôn được đề cao. Những giá trị cốt lõi như lòng biết ơn tổ tiên, sự gắn kết gia đình, hay thói quen ăn rượu nếp, bánh ú tro, trái cây mùa hè vào sáng sớm vẫn được nhiều thế hệ duy trì.

Không chỉ ở nông thôn mà ngay cả nơi đô thị, các gia đình vẫn chuẩn bị mâm cúng đơn giản trong ngày Tết diệt sâu bọ, như một cách để gợi nhớ truyền thống, dạy con cháu hiểu và tự hào về nguồn gốc văn hóa dân tộc.

👉 Tết Đoan Ngọ – Không chỉ là ngày lễ, mà còn là dịp để:

・Tái kết nối với gia đình và truyền thống
・Chăm sóc sức khỏe tự nhiên theo quan niệm dân gian
・Lan tỏa giá trị sống cân bằng giữa con người và thiên nhiên

💡 Dù bạn sống ở đâu, hãy dành chút thời gian trong ngày 5/5 âm lịch để cùng gia đình thưởng thức rượu nếp, bánh ú tro, hoa quả mùa hè – vừa là cách giữ gìn sức khỏe, vừa để nhắc nhớ rằng truyền thống đẹp luôn sống mãi trong từng mái ấm Việt.